مَزْبَله: سرگین جاى، جاى زباله، و استعارت از تن آدمى به مزبله از آن است که کار اندام آدمى، تبدیل مقدارى از خوراک روزانه است به فضولات. و سرانجام پس از رفتن روح از تن مردارى بیش نخواهد بود.

غُنج: کرشمه، غمزه.

جَهان: صفت فاعلی از جهیدن است، جهنده، گریزنده، دور شونده.

جَهان شَوَم: یعنی بروم دور وناپدید شوم.

گُرم‏دار: (به ضمّ اول)، به معنى غم خوار است و غم خوار معنى شده

 جان جان: پروردگار است.

سر بر زمین نهادن: سجده کردن.

یوم دین: رستاخیز.

 ( 3280) تن بخوبى و جمال خود مى‏بالد و روح پر و بال و جاه و جلال خود را پنهان کرده.( 3281) و مى‏گوید اى مزبله تو کیستى؟ تو فقط چند روزى از پرتو من زنده هستى.( 3282) غنج و ناز تو جهان را پر کرده باش تا من از تو جدا شوم آن وقت معلوم مى‏شود تو چه بوده‏اى.( 3283) آرى آن وقت کسى که براى تو جان مى‏داد دستمال جلوى بینى خود مى‏گیرد که بوى گند ترا استشمام نکند.( 3284) گویایى و بینایى و شنوائى از پرتو روح است چنان که جوشیدن آب پرتو آتش است.( 3285) همان طور که پرتو جان در تن جلوه‏گر است پرتو ابدال و مردان بزرگ در جان من حکومت دارد.( 3286) وقتى جانان از جان صرف نظر کند جان حال تنى را پیدا مى‏کند که جان از او دور شده باشد.( 3287) من از آن سر بر زمین نهاده و سجده مى‏کنم که زمین در روز قیامت شاهد و گواه من باشد.

مولانا در ابیات پیشین نمونه‏هایى محسوس براى کمال ذاتى و کمال اکتسابى آورد. آن همه زیبایى که در تن دیده مى‏شد انعکاسى از روح بود و چون روح از تن جدا شود، تن تباه مى‏گردد و مى‏گندد و آنان که عاشق آن تن بوداند از او مى‏گریزند و براى رهایى از گند آن در خاکش پنهان مى‏سازند. چنان چه امیر مؤمنان (ع) فرموده است: «... مرگ بدو (انسان طالب دنیا) روى آرد و چشم او را چون گوشش از کار باز دارد و جان از تنش برون رود و مردارى میان کسان خود شود آنان در کنارش ترسان و از نزدیک شدن بدو گریزان نه با نوحه‏گرى هم آواز و نه با کسى که او را خواند دمساز»[1]

در ادامه، مولانا مسئلهْ پرتوها را مطرح می‌کند تا هشداری باشد برای سالک که از پرتو‌ها باید به سرچشمهْ پرتوها نگریست و از علل، به علت‌العلل و از اسباب مختلف، به مسبّب الاسباب پی‌برد و این، نشانه کمال است؛ به عنوان نمونه: سرخی آهن در کوره، روشنی خانه در روز، خرمی سبزه و گل در تابستان، از خودشان نیست. پرتوی است که بر آنها می‌تابد. در وجود انسان هم هر کمالی، از فیض کمال مطلق است. با این‌که زیبایی و رشد و خوبی در تن جلوه می‌کند، کمال حقیقی این نیست. کمال حقیقی در روح می‌تواند تحقق یابد و آن هم به چشم ظاهر دیده نمی‌شود. نطق، زیبایی، بینایی و شنوایی، همه از آثار روح است و همان‌طور که این تأثیر‌ها از روح به تن می‌رسد، تأثیر مردان حق نیز به جان مریدان آنان می‌رسد. در پایان صحبت از پرتو حق است که جان ما را روشن می‌کند و اگر پرتو الهی بر جان نباشد، جان هم مانند تن می‌میرد. پس اثر روح را در تن، در گویایى و بینایى و شنوایى توان دید همانگونه که آتش بر آب مى‏تابد و اثر آن تابش در جوشیدن آب آشکار مى‏شود،

         شب به هر خانه چراغى مى‏نهند             تا به نور آن ز ظلمت مى‏رهند

          آن چراغ این تن بود نورش چو جان             هست محتاج فتیل و این و آن‏

          آن چراغ شش فتیله این حواس             جملگى بر خواب و خور دارد اساس‏

427- 425/ د 4

و اگر پرتو روح نباشد تن گوشت پاره‏اى بود که به اندک مدتى تباه شود، باید دانست که ابدال براى جانها همچون روحند براى تن. اگر ابدال نباشد دلها مى‏میرد و تاریک مى‏گردد.